Λαϊκή Παράδοση

Αποτελεί ουσιαστικά ένα «μωσαϊκό» ρυθμών και βημάτων που διαμόρφωσε ως ξεχωριστή ενότητα τη γιαννιώτικη αστική παράδοση, αλλά παράλληλα συναντώνται ως ξεχωριστές ενότητες και επί μέρους μουσικοχορευτικά ιδιώματα της Ηπείρου εξαιτίας των κατοίκων της ενδοχώρας της Ηπείρου που εγκαταστάθηκαν μόνιμα στο αστικό κέντρο.

Η γιαννιώτικη αστική παράδοση συντίθεται σε γενικές γραμμές από τα πολιτιστικά στοιχεία των κατοίκων από διάφορες περιοχές της Ηπείρου και της Ελλάδας, αλλά και εκτός αυτής, που διαμένουν μόνιμα ή για μεγάλες περιόδους στην πολυπολιτισμική, από αιώνες, πόλη.

Αυτοί, μεταδίδουν τα δικά τους σε κάθε αφορμή αλλά επηρεάζονται παράλληλα με ενδιαφέροντα στοιχεία των άλλων, τα οποία σε μια μακρά διαδικασία φιλτράρονται και δημιουργείται κάτι θα έλεγες, λίγο διαφορετικό αφού έχει ενσωματώσει τις επιρροές.

Ένα γενικό περίγραμμα κύριων φορέων αυτής της συνύπαρξης και επιρροών είναι:  Κάτοικοι από περιοχές της Ηπείρου που έρχονται για λίγο ή περισσότερο στα Γιάννινα και συχνά γλεντούν ή γιορτάζουν με δικούς τους μουσικούς ο καθένας (ιδίως στα χάνια κλπ γιατί πανηγύρια δεν γίνονταν στην πόλη με την μορφή που γνωρίζουμε σήμερα στα χωριά ), Γιαννιώτες έμποροι μακρινών ταξιδιών που μαζί με εμπορεύματα «μεταφέρουν» από και προς τα Γιάννινα και πολιτιστικά στοιχεία όπως μουσική, σπουδαγμένοι μουσικοί από άλλες χώρες που έρχονται στο πλούσιο αστικό κέντρο (πχ από την Κωνσταντινούπολη με κλασσική οθωμανική μουσική ή την Κεντρική Ευρώπη με παραδοσιακές μουσικές των χορών τους όπως χόρες, σύρμπα, ντόϊνα ή «ευρωπαϊκές» όπως βάλς κ.α), Ακόμη, τσιγγάνοι που στην αρχή παίζουν στους μουσουλμάνους και αρβανίτες και αργότερα στους χριστιανούς, ενώ χαρακτηριστική είναι η επιρροή των Μικρασιατών μουσικών μετά την Καταστροφή και ανταλλαγή πληθυσμών που δίνουν μια διαφορετική άποψη στη διαμόρφωση της αστικής μουσικής και κατ’ επέκταση, του χορού.

Καθοριστική ήταν η μερική στην αρχή και γενικευμένη αργότερα, χρήση του κλαρίνου κυρίως αλλά και του βιολιού με τη δημιουργία της μουσικής «κουμπανίας», η εμφάνιση του γραμμοφώνου που μάθαινε νέα στοιχεία στους μουσικούς αλλά και ο ερχομός ρεμπέτηδων στα περίφημα καφέ-αμάν που μετέφεραν στοιχεία τους στην παραδοσιακή αστική μουσική.

Σε αυτά, προστίθεται και η εβραϊκή κοινότητα με τα δικά της τραγούδια και μουσική.  

Όλοι οι παραπάνω, διαμορφώνουν και εξελίσσουν την γιαννιώτικη μουσική και τον χορό, όπως αυτά σε γενικές γραμμές φτάνουν στις μέρες μας, σε ένα βάθος τουλάχιστον 200-250 ετών, με αποκορύφωμα τα χρόνια της ανάπτυξης και ιδίως την εποχή του Αλή Πασά, τέλη 18ου αρχές 19ου αιώνα, ως τις αρχές του 20ου αιώνα οπότε ουσιαστικά σταματά η δημιουργία.

Το χαρακτηριστικότερο ίσως στοιχείο της γιαννιώτικης μουσικής ήταν το γιαννιώτικο Στιχοπλάκι. Επρόκειτο για αυτοσχέδια σύνθεση διστίχων (κάτι ανάλογο με τις μαντινάδες) και εμφανίζεται τον 17ο αιώνα αλλά περισσότερο στα τέλη του 18ου και κυρίως τον 19ο αιώνα. Το συναντούσαμε κυρίως τις Απόκριες στο έθιμο της «Τζαμάλας», των φωτιών δηλαδή στις γειτονιές της πόλης και κύριοι εκφραστές του ήταν οι μπαντίδοι και οι καραμπέρηδες.

Σήμερα

Σήμερα, ο επισκέπτης που ενδιαφέρεται να ζήσει ή να γνωρίσει στην πόλη και το δήμο Ιωαννιτών στιγμές όπου στοιχεία του λαϊκού πολιτισμού, όπως μουσική, χορός, γιορτές, εκδηλώσεις θα του προσφέρουν στιγμές χαλάρωσης, συνύπαρξης αλλά και γνώσεις από το λίγο ή περισσότερο μακρινό παρελθόν, έχει τη δυνατότητα καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.

Σε γενικές γραμμές αυτό γίνεται σε περιπτώσεις όπως:

1. Συμμετοχή επισκεπτών

Πόλη

Στην πόλη των Ιωαννίνων, δεν γίνονται σε ετήσια βάση όπως στα χωριά, υπαίθρια πανηγύρια, όμως μπορεί κάποιος να συμμετάσχει στις παρακάτω περιπτώσεις:

Α. Απόκριες- Τζαμάλα. Σε όλες τις συνοικίες της πόλεις (κατά καιρούς περίπου 60) την Κυριακή της Τυρινής λαμβάνει χώρα το παλιό υπαίθριο έθιμο της Τζαμάλας, δηλαδή το άναμμα φωτιάς με ξύλα παράλληλα με παραδοσιακό χορό και τραγούδι ενώ συχνό είναι το κέρασμα κρασιού, ζεστής φασολάδας και παραδοσιακής πίττας.

Β. Απόκριες-Γλέντια Συλλόγων. Την περίοδο των Απόκρεων, συχνά είναι τα παραδοσιακά γλέντια σε κλειστούς χώρους πολιτιστικών φορέων που οι κάτοικοί τους ζουν στα Γιάννινα, αλλά έλκουν την καταγωγή από χωριά και έχουν ιδρύσει ανάλογους συλλόγους (πχ. Μετσοβίτες, Συρρακιώτες, Ζαγορίσιοι, Πωγωνήσιοι, Κονιτσιώτες κλπ). Το ίδιο πραγματοποιούν αρκετοί και με αφορμή το νέο έτος. Στο σημείο αυτό, μπορεί να περιληφθούν και γιορτές φορέων που δεν έχουν αναφορά την Ήπειρο, όπως πχ Κρήτες και Κύπριοι φοιτητές κ.α.

Γ. Παραμονή Χριστουγέννων-Πρωτοχρονιάς: Τα τελευταία χρόνια εξελίσσεται σε θεσμό και έχει γενικευτεί στην πόλη η διοργάνωση παραδοσιακών γλεντιών με συνοδεία εδεσμάτων σε καταστήματα των Ιωαννίνων, όπως καφετέριες, μπαρ, εστιατόρια κλπ το μεσημέρι της παραμονής Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς. 

Δ. Γιορτές απόσταξης τσίπουρου. Τον Οκτώβριο-Νοέμβριο, σε πολλά νοικοκυριά κυρίως, αλλά και σε δημόσιους χώρους των κοινοτήτων του δήμου Ιωαννιτών, η γιορτή απόσταξης του τσίπουρου, εξελίσσεται σε παραδοσιακό γλέντι με μουσική, χορό, παραδοσιακά εδέσματα και… τσίπουρο, προσθέτοντας στην παραδοσιακή παραγωγική διαδικασία, την ηπειρώτικη φιλοξενία και αποτελώντας μια ακόμη πρόταση προς τους επισκέπτες. 

Δήμος

Σε όλα τα δημοτικά διαμερίσματα και τις κοινότητες του δήμου Ιωαννιτών (οι παλιοί Δήμοι Παμβώτιδας, Περάματος, Πεδινής, Ανατολής), ιδίως τα καλοκαίρια, γίνονται παραδοσιακά πανηγύρια ή λαϊκές γιορτές (πχ Μωμόγεροι στην Ανατολή, Γιορτή πίττας στην Κοσμηρά, Καρναβάλι στην Κατσικά κ.α.), όπου συμμετέχει ο καθένας.

Ήπειρος

Αξίζει να σημειωθεί ότι, με κέντρο τα Γιάννινα, ο επισκέπτης μπορεί σε απόσταση που του επιτρέπει την επιστροφή το βράδυ, να μεταβεί ώστε να λάβει μέρος σε πανηγύρια ή λαϊκές γιορτές πολλών πόλεων ή χωριών της Ηπείρου, όπου ιδίως το καλοκαίρι πραγματοποιούνται εκατοντάδες και σε πολλά από αυτά οι διοργανωτές προσπαθούν να διατηρήσουν τις ιδιαιτερότητες και το συγκεκριμένο μουσικό και χορευτικό ύφος της περιοχής ή του χωριού τους. Ενδεικτικά αναφέρονται χωριά όπως Βωβούσα, Δροσοπηγή, Σκλίβανη, Μέτσοβο, Συρράκο, Καλαρρύτες, Ζίτσα, Κεφαλόβρυσο, Βίτσα, Δελβινάκι, Παρακάλαμος κλπ

2. Παρακολούθηση εκδηλώσεων παραδοσιακής μουσικής και χορού

Στην πόλη και τα δημοτικά διαμερίσματα, διοργανώνονται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους παραδοσιακές μουσικοχορευτικές παραστάσεις και φεστιβάλ των δεκάδων Τμημάτων Παραδοσιακού Χορού Συλλόγων του Δήμου. Κύριοι χώροι αυτών των εκδηλώσεων στην πόλη είναι η Αίθουσα Β. Πυρσινέλλας του Πνευματικού Κέντρου, το υπαίθριο θέατρο της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών, η κεντρική πλατεία, η πλατεία Μαβίλη, στο Μώλο κ.α. Σε σχέση με την ενημέρωση και τον προγραμματισμό, κάποιος μπορεί να πληροφορηθεί από την ιστοσελίδα του Πνευματικού Κέντρου www.pkdi.gr   

Παράλληλα, συχνές είναι οι συναυλίες παραδοσιακής μουσικής ή τα αφιερώματα σε πρόσωπα ή περιοχές της Ηπείρου με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στους τομείς των χορών, μουσικής, φορεσιάς, εθίμων κλπ. Πραγματοποιούνται και σε άλλους χώρους και μικρότερες σκηνές, εκτός των παραπάνω, καθώς και σε κέντρα διασκέδασης, μπαρ κ.α.

(από τον Ηλία Γκαρτζονίκα, δάσκαλο παραδοσιακών χορών και τέως διευθυντή στο αρμόδιο Τμήμα Πνευματικού Κέντρου Δήμου Ιωαννιτών)